امنیت غذایی در جهان امروز با تهدیداتی همچون افزایش شهرنشینی و افزایش نیاز به غذا؛ تغییر اقلیم و کاهش منابع آب؛ و همچنین تخریب محیط زیست روبهرو است. تهدیداتی که هرکدام به تنهایی میتواند امنیت غذایی یک کشور و یا حتی جهان را تحت تاثیر قرار دهد. به طور مثال بسیاری از کارشناسان محیط زیست توافق دارند که کشاورزی به شکلی که امروزه انجام می‌شود، طی ۵۰ سال آینده به حاشیه رانده می‌شود؛ زیرا تغییرات آب و هوا به دلیل جنگل‌زدایی سرعت بیشتری می‌گیرد و کشاورزی در محیط کنترل‌شده یک پاسخ برای معکوس کردن این وضعیت است.
علاوه بر این تهدیدات، مسائلی همچون همه‌گیری کرونا و جنگ بین اوکراین و روسیه بر تبادلات مواد غذایی در سطح دنیا اثرگذار بوده و پایداری امنیت غذایی بسیاری از کشورها را دچار تزلزل نموده است. توجه ویژه به “زنجیره های کوتاه تامین مواد غذایی“ و به طور کلی، سیستم‌های غذایی محلی، از جمله پیامدهایی است که طی این سالها و با تشدید بحرانهای اشاره شده، در بسیاری از کشورهای رخ داده است. یکی از مسیرهای مورد توجه در زنجیره‌های تامین مواد غذایی کوتاه، کشاورزی شهری و نیمه شهری است که میتواند تامین کننده مواد غذایی حاصل از پرورش انواع گیاهان زراعـی و باغی (دانه‌ها، گیاهان ریشه‌ای، سبزیجات، قارچ‌ها و میوهها)، و انواع دام، طیور و آبزیان باشد.
کارکردها و ویژگیهای کشاورزی شهری
بعد از مطالعات صورت گرفته در اندیشکده خوان و مشخص‌شدن ظرفیتهای قابل توجه کشاورزی شهری در تولید مواد غذایی سالم و ارگانیک و همچنین تاثیر مثبت بر پایداری امنیت غذایی ساکنین شهرها، مطالعاتی در راستای طراحی زنجیره تامین غذا مبتنی بر کشاورزی شهری صورت پذیرفت. همراه با مشخص نمودن بخش‌های مختلف این زنجیره، مسائل مربوط به هر بخش که بر موفقیت تولید در کشاورزی شهری اثرگذار است احصا گردید.
برای پاسخ به این مسائل با رویکرد احصا فناوری و همچنین امکان‌سنجی اجرا و پیاده‌سازی کشاورزی شهری در برخی از شهرهای کشور، تیم مطالعاتی کشاورزی شهری در اندیشکده تشکیل گردید و در حال حاضر 5 پروژه مختلف برای اعضای این تیم تعریف شده است.
یکی از سوالات اولیه در مورد اجرای کشاورزی شهری پیرامون فضای مناسب کشت و تولید محصولات مختلف به ویژه در کلانشهرها است. بر این اساس دو پروژه ابتدایی این تیم امکان‌سنجی استفاده از ظرفیت کشاورزی در کلان‌شهر تهران و شهر کرمان را مد نظر دارد. در این دو پروژه انواع نظام‌های کشاورزی شهری معرفی شده و بعد از بررسی ویژگیهای گوناگون مربوط به مناطق مختلف شهری، بهترین مکان‌ها برای نظام‌های مختلف کشاورزی شهری این دو شهر پیشنهاد میگردد.
یکی از مسائل مهم در کشاورزی شهری تامین آب برای تولید انواع محصولات است. این مسئله با توجه به درگیر بودن کشور با بحران آب از اهمیت بیشتری برخوردار خواهد شد. در همین راستا یکی از پروژه‌های تعریف شده مدیریت پایدار منابع آب در کشاورزی شهری است که بررسی روشهای گوناگون تامین آب و روشهای آبیاری مورد استفاده در کشاورزی شهری را در دستور کار قرار داده است.
در پروژه دیگر نحوه تامین بستر کشت مناسب و احصا فناوری‌های لازم جهت تولید بسترهای منتخب به ویژه کمپوست و ورمیکمپوست بررسی خواهد شد. شایان ذکر است موفقیت در تولید بسترهای کشت حاصل از پسماندهای تر و ضایعات زیستی میتواند نقش بسیار موثری در مدیریت پسماندهای تر شهری نیز ایفا نماید.
آخرین پروژه‌ای که در حال حاضر برای تیم کشاورزی شهری تعریف شده است به شناسایی و معرفی انواع گونه‌های مناسب (اعم از انواع میوهها، سبزیجات، گیاهان علوفه‌ای، گیاهان دارویی، دام‌های سبک، طیور و آبزیان) جهت تولید در سطح و یا پیرامون شهرها با توجه به اقلیم و شرایط آب و هوایی و نوع نظام کشاورزی شهری میپردازد. مد نظر است اطلاعات حاصل از این پروژه قابلیت تبدیل شدن به یک نرمافزار را داشته باشد. این نرمافزار میتواند در راستای ارائه اطلاعات آموزشی به شهروندان علاقمند ورود به این حوزه، کمک به سزایی ارائه نماید.
نمای کلی زنجیره تامین مواد غذایی مبتنی بر کشاورزی شهری
